Page 36 - Çalıkuşu kasım 2022_son

Problem 1: Normatif kategoriler, gerçek

kişilik ve kişilik dönüşümlerini tam olarak

karşılayamaz.

“Kişilik” kavramı, farklı zaman ve koşullarda insan davranışının tutarlılıklarını ifade eder.

Mevcut kişilik kavramlarımız, belirli bir zaman noktasında insanların tutarlı davranışlarını
gözlemleyerek şekillendirildi. İlk istatistikçiler, insanlar arasındaki farklılıkların zaman içinde
meydana gelebilecek gelişmeleri öngörmeyebileceğini biliyorlardı. Bununla birlikte çeşitli ista-
tistiksel nedenlerle bunun üzerinde durmadılar. Bu bir hataydı.

İnsanlar arasındaki farklılıklar, zaman içinde insanların yaşayacağı dönüşümü tahmin ede-
mez. Matematiksel olarak imkansızdır ve istatistiksel fizikte yaklaşık bir asırdır yerleşik bir

bilim olan “ergodik teoremi” ihlal etmektedir. (Fizikçiler bu teoriyi ilk olarak, gaz molekülle-
rinin bir gaz hacmindeki hareketi gibi uzay ve zaman olaylarının işlevleriyle başa çıkmak için
yaratmıştır.)

Ancak yaklaşık 15 yıl önce Peter Molenaar adında bir psikolog, farklı insanları uzayın farklı
parçaları olarak düşündüğümüzde, teoremin, insanlar arasındaki farklılıkların zaman içinde
olabilecek değişimi modellemek veya tahmin etmek için kullanılamayacağını fark etti. 2009’da

Molenaar ve bir meslektaşı, 22 kişiyi 90 gün arka arkaya “Beş Büyük” kişilik özellikleri açısın-
dan değerlendirdi. Sizce kaç kişinin verdiği cevaplar tutarlı bir şekilde beş büyük kişilik özellik-
lerinden birinin etrafında kümelenmişti? Beş kişi mi? Üç kişi mi? Hayır… Kimsenin cevapları
tutarlı değildi.

Bu konuda Molenaar dışında gerçekleştirilmiş çok fazla çalışma yoktur; ama eğer bu bilgi
doğruysa, o zaman kolektif çalışmalar, bireylerin ne zaman nasıl davranabileceklerini bize gös-

teremez. Bu, çoğu ana akım psikolojinin sizin gibi bireylere kişisel test olarak uygulanmasının
temel bir istatistiksel hataya dayandığı anlamına gelir.

35